Allâme Muhyiddîn er-Rûmî, Risâle adlı kitabında şöyle demiştir: “Hiç kimse için dört mezhepten birisine bağlı kalmak gerekli değildir.” Bilakis faziletli sahabe ve tabiîn asırlarında olduğu gibi, herkes her konuda istediği, beğendiği her müftüye “Allah'ın hükmü nedir?” diye sorabilir. Cumhurun kabul ettiği görüş budur.

​

İmâm İbnu'l-Humâm bu görüşü İmâm Nevevî’den ve el-Ikdu’l-Ferid müellifinden naklederek desteklemiş ve şöyle demiştir: “Kur'ân ve sünnete baktığımızda hiç kimsenin dört mezhepten birisine bağlı kalmasının gerekmediğini görürüz. Bilakis kasıtlı olarak ruhsatları araştırmaksızın, kişi istediği müctehide veya karşılaştığı bir müftüye fetvâ sorup, ona uyabilir. Sanırım buna cevaz vermeyenlerin tavrı, insanların kasıtlı bir şekilde ruhsatları araştırmaları endişesinden kaynaklanıyor.

​

Bazı âlimler “Avâmdan bir kimse, belli bir mezhebe bağlı kalmalı mı- dır, yoksa istediği kişiden fetvâ alır ve ona uyar mı?” şeklinde sorarak meseleyi ele almışlardır. Meselâ Allâme İbn Hacer Tuhfe kitabında Herevî'nin şöyle dediğini nakletmiştir: “Bize göre avâmın herhangi bir mezhebe bağlı kalması gerekmez. Kalâid kitabında da şöyle denilmiştir: “Belli bir mezhebe bağlı kalmak gerekmez ve mezhebimize göre avâm insanların mezhepleri yoktur.”

​

İkâz kitabında ise şöyle denmiştir: “Doğrusu herhangi bir mezhebe bağlı kalmak farz değildir. Çünkü farz, ancak Allah ve Rasulünün farz kıldığıdır. Oysa Allah ve Resulü hiç kimseye herhangi bir insanın mezhebini alıp ancak ona uymasını farz kılmış değildir. Şüphesiz selefin yaşadığı faziletli asırlar gelip geçti, böyle bir şeye asla rastlanmadı. Doğrusu, her ne kadar avam kendisini bir mezhebe nispet etse de, avâmın mezhebi olmaz. Çünkü ancak hükümleri delillerinden alabilen, usûl sahibi olan veya belli bir mezhebin fıkıh kitaplarını okuyup, mezhep imâmının fetvâlarını bilen birinin mezhebi olur. Böyle olmayan, meselâ İmâm Mâlik'e uyduğunu sanan kimse sadece sözle “Ben Mâlikîyim” demesiyle Mâlikî olmaz. Bu, nahiv ilminin ne olduğunu bilmediği halde, “Ben nahivciyim” diyen kimsenin iddiası gibi, faydasız bir söz ve ancak yalan bir iddiadır.

​

Avâmın belli bir mezhebe nispet edilmesinin doğruluğu asla düşünülmez. Nispet edilmesini kabul etsek bile, ona, ya da başka bir kimseye, herhangi bir âlimin görüşlerini alıp sadece ona uyması ve başka âlimlerin sözlerini reddetmesi gerekmez. Şüphesiz bu, İslâm ümmetinde yeni oluşan çirkin bir bid'atır. İslâm ümmetinin âlimlerinden asla bunu kabul eden olmamıştır. Zira onlar insanlara böyle bir şeyi gerekli kılmaktan beridirler.

​

Bu bid'atın daha çirkini âlimlerden sadece birisine uymak gerektiği bid'atıdır. Daha da çirkini sadece dört mezhepten birisine uymanın gerektiği bid'atıdır. Bu ne saçma bir şeydir! Sahabe tabiîn ve tebe-i tabiîn ve İslâm ümmetinin diğer âlimlerinin mezhepleri yok olup bitti; imamlar ve fakihler arasında sadece dört kişinin mezhepleri mi kaldı? Hiçbir imâm bunu söylememiştir ve kimse savunmamıştır. Bunu ifâde eden tek bir kelime bile dile getirilmiş değildir. Allah sahabe ve tabiîne neyi farz kılmışsa, onlardan sonrakilere de aynısını farz kılmıştır ve kıyâmet gününe kadar Allah'ın hükümleri, keyfiyet açısından farklı olsa da mâhiyet itibarıyla asla değişmeyecektir.

​

Ancak avâmdan olanların herhangi bir mezhebe bağlı kalmasını doğru bulanlar şöyle diyorlar: “Avâm, mensup olduğu mezhebin ancak hak olduğu inancındadır. Bu yüzden inancı gereğince o mezhebe bağlanmalıdır.” Şüphesiz bu açık bir hatadır. Çünkü şayet böyle olsaydı, o zaman mensup olduğu mezhepten olmayan herhangi bir âlimden fetvâ istemesi ve daha râcih olsa bile başka bir mezhebe uyması haram olur ve hatta Rasulullah'ın, imâmının mezhebine muhâlif olan bir hadîsini veya sahabe ve dört halifenin sözünü gördüğünde hadîs ve sahabe sözünü bıra- kıp mensup olduğu İmâmın mezhebine uyması lâzım gelirdi.

​

Oysa bu asla kabul edilir bir şey değildir. Bunun da doğru olmadığının ortaya çıkması ile “Avâm istediği kişiden fetva alır. Dört mezhebe tabi olanlara ve başka diğer âlimlere de uyabilir” görüşünün doğru olduğu ortaya çıkmaktadır ve ümmetin icmâsıyla avâma da, müftüye de dört mezhepten birisine bağlanmaları farz değildir.

​

Taklide gelince, o hiçbir delile dayanmadan başkasının sözünü kabul etmektir. Mukallid katî bir delile dayanmadan uyduğu kişinin sözlerinin doğruluğunu nereden bilsin? Ayrıca avâmın bağlı kalarak sadece bir mezhebe uyması zaten sonradan oluşan bir bid'attir. Çünkü örnek aldığımız sahabeler gelip geçtiler.

​

Zamanlarında uyulan ve okunan mezhep sahibi herhangi bir kimseyi göremiyoruz. Karşılaştıkları yeni bir hâdise olduğu zamanlarda ancak ve ancak Kur'ân ve sünnete ya da şer'î bir nassın bulunmadığı zaman görüşe müracaat ederlerdi. Tabiîn de aynı şekilde Kur'ân ve sünnete müracaât ederdi. Kur'ân ve sünnette cevap bulamadıkları zaman sahabe icmâına müracaât ederdi, icmâ da olamayınca ictihâd ederlerdi ve bir kısmı sahabe sözünü ictihâddan daha güçlü bularak sahabe sözünü alırdı.

​

Tabiînden sonra h. 179'da vefât eden İmâm Mâlik, h. 150'de vefât eden Ebû Hanîfe, h. 150'de dünyaya gelen İmâm Şâfiî ve h. 164'de dünyaya gelen İmâm Ahmed b. Hanbel'in bulundukları üçüncü asır geldi. Hakezâ onlar da aynı seleflerinin çizgisinde yürüdüler. Zamanlarında uyulan ve okunan herhangi bir kişiye mensup bir mezhep yoktu.

​

Bu imâmların taraftarları ve talebeleri de bu çizgiden kaymadılar. İmâm Mâlik'in taraftarlarından kendisine çok meselede muhalefet eden nice talebelerinin olması bunu doğrulayan bir delildir. Çünkü onlar da ictihâd etme gücüne sahip idiler ve ictihâd malzemelerini toplamışlardı.

​

İşte Rasulullah sallallahu aleyhi ve sellem bu ilk üç asırda yaşayanları överek şöyle buyurmuştur: “Nesillerin en hayırlısı benim çağdaşlarım, sonra onları takip edenler, daha sonra ardından gelenlerdir.” Ayrıca taklidçilerin şaşırtıcı yönleri, taklid etmeyi meşru göstermek için selefin de taklid ettiği ve mezhep edindiği iddiaları olmuştur.

​

Şayet taklidçilerden birisine “İmâm Mâlik hangi mezhebe uyardı?” diye sorarsan sana cevap veremez. İsâ b. Dinâr, İmâm Mâlik'in mezhebini Endülüs'te yaymadan önce Endülüslüler İmâm Evzâî ve Mekhûl'ün mezhebine uyarlardı. Bu târihî gerçek göz önünde olduğu halde dört mezhepten hariç başka mezhebin olmadığı iddiasında nasıl bulunuyorlar?

​

Ancak taklitçiler bu gerçeklere karşı cevapsız kaldıklarında ve aklen kabul edip nefsen reddettiklerinde şöyle derler: “Biz fetvâ ve hükümlerin kaynağının ancak Kur'ân, sünnet ve icmâ olduğunu inkâr etmiyoruz. Yalnız bu kaynaklara dayalı hüküm çıkartma ve ictihâd etme yükünün altından kim çıkar?”

​

Onlara cevaben deriz ki: “Biz bunun altından çıkarız ve bu kaynaklara dayanarak biz hüküm çıkartırız. Kuşkusuz İmâm Mâlik'in zamanında var olan her ilmin günümüzde de kapısı açıktır. Öğrenip kullanmak isteyene hiçbir engel yoktur ve ictihâd etmek isteyenin her ilimde uzman olması şartı da yoktur. Çünkü biz biliyoruz ki sahabeler ilimde farklı seviyelerde idiler. Halifenin sıradan herhangi bir Müslümana fetvâ sorduğu ve onun görüşü ile hüküm verdiği defalarca tekrarlanmıştır. Allah Azze ve Celle şöyle buyurmuştur: “Dilediğimizi derecelerle yükseltiriz. Her ilim sahibinden üstün bir bilen bulunur” (Yusuf 76)

​

El-Fullânî, İkâz kitabında bu konunun önemli bir noktasına değinerek şöyle demiştir: “Ağızlarda dolaşan uygulamada hadîsle değil, fıkıhla amel edilir sözü bir saçmalıktır. Çünkü fıkhın dayanağı, bilindiği gibi Kur'ân ve sünnettir. İcmâ ve kıyâsın dayanağı da Kur'ân ve sünnettir. Fıkıhla amel etmek hadîsle amel etmenin aynısı olduğuna göre uygulamada hadîsle değil fıkıhla amel edilmesinin ne mânâsı vardır? Ayrıca fıkıh re’y değil, ilmin kendisidir. Ağızlarda dolaşan bu söz haşarat gibi olan avâma mahsustur... Bu söz asla Müslümana yakışan bir söz değildir.

​

Bazıları bu sınırı da aşarak, hadîsle amel etmenin haram olduğunu iddia ederek şöyle saçmalamışlardır: “Hadîsle amel etmek caiz değildir, hatta tahrimen mekruhtur ve onunla amel edenin akıbetinin kötü olmasından korkulur. Bir mesele hakkında yüz sahîh hadîs olsa bile mukallid uyduğu müctehid o hadîslerle amel etmediği müddetçe amel etmez...” Kuşkusuz bu dînden irtidâd değilse, ona yakın bir şeydir...

​

Allâme Molla Aliyyü'l-Kârî, namazda işâret parmağı ile işâret etmekle ilgili risalesinde şöyle demiştir: “Keydânî saçmalayarak şöyle demiştir: “Ehl-i hadîs gibi işâret parmağıyla işâret etmek haramdır.” Kuşkusuz bu usûl kaidelerini ve furû’un konumunu bilmemekten kaynaklanan büyük bir hatâ ve affedilemeyecek bir suçtur. Hakkında hüsnü zanda bulunarak sözünü tevil etmeseydik, küfrünü açıkça ilân eder, dinden çıktığını açıklardık...”

​

Allâme Allân, yanında Buhârî, Müslim ve Muvattâ gibi güvenilir bir hadîs kitabı bulunan kişinin kitapta bulduğu hadîsle amel etmesi gerektiğini açıkladıktan sonra şöyle demiştir: “Nitekim s ahabîler de Rasulullah'ın kendilerine bir hadîsi ulaştığında hiç ara vermeden ve “Falanca zât onu delil olarak almış mıdır?” diye sormadan hemen onunla amel etmeye koşarlardı ve bu şekilde davranmayan azarlanırdı.”

​

Celaluddin İbn Şâs el-Cevâhiru's-Semîne kitabında İmâm Ebû Bekir Tartûşî'nin şöyle dediğini nakletmiştir: “Mâliki, Hanefî, Şâfiî ve bunlara benzer bir mezhebe uyan bir vâli kendisi gibi aynı mezhebe mensup olmayan bir zâtı bir beldede kâdî olarak tayin edebilir. Çünkü kâdî için gerekli olan hüküm vereceği mesele hakkında kendi ictihadı ile hüküm vermesidir. Meselâ; Mâlikî olan bir kâdî'nın hüküm verirken Mâlikî mezhebine göre hüküm vermesi gerekli değildir. Ancak ictihadı gereğince hükmeder. Kâdîya “Sadece şu mezhebe göre hüküm verirsen seni kâdî olarak tayin ederiz” diye koşulan şart geçersiz, akit ise geçerlidir. Ebu'l- Velid el-Bâcî'nin şöyle dediği sabit olmuştur: “Endülüs'ün Kurtuba şehrinde vâli, bir zâtı kâdîlığa atadığı zaman, “Varsa İbn Kâsım’ın görüşüyle hüküm vermeyi” şart koşardı. Oysa bu sakıncalı bir cehalettir.”

​

İmâm Karâfî, İkâz kitabında nakledildiğine göre şöyle demiştir: “Şüphesiz herhangi müctehid bir imâmın mezhebine Kur'ân ve sünnetten deliline bakmaksızın uymak büyük bir cehâlettir. Çünkü bu mezhep taassubu, hevâ ve heveslerine kapılmaktır. Müctehid imâmlar delilini bilmeden birisine uymayı men ederek böylesi mezhep taassubunu reddetmişlerdir.”

​

Müctehid imâmlardan birisine uyan, gücü nispetinde meselelerin delillerini araştırıp uyduğu imâmın görüşüne muhâlif bir delili gördüğü zaman imâmının görüşünü bırakır ve delile göre amel eder. Böylece imâmına, diğer müctehidlere, Allah'ın Kitabına ve Rasulullah'ın sünnetine uymuş olur. Ancak Kitap, sünnet ve icmâdan uyduğu imâmın görüşüne muhâlif delil kendisine göründüğü halde imâmına uymakta ısrar eden kişi imâmına uymamış ve onun mezhebinden çıkmış olur. Çünkü şayet imâmına her tür illetten sâlim, sahih hadîs ulaşmış olsaydı, görüşünü bırakır, sahih hadîse uyardı. Uyduğu müctehidin görüşüne muhâlif delili bildiği halde imamına uymakta ısrar eden Allah'a, Resulüne ve dört imâma isyan etmiş ve şeytânın hizbine girmiş olur.”

​

Allâme Muhammed Hayyât es-Sindî şöyle demiştir: “Kitab ve sünnetin nasslarını incelediğimizde re’y ile değil, nasslarla amel edilmesinin gerektiğini görürüz. Bu gereği destekleyen deliller sayılmayacak kadar çoktur. Yalnız şeytân, çoğu insanlara nasslarla değil, re’yle amel etmeyi güzel göstererek re’yle amel etmenin nassla amel etmekten daha uygun olduğu zannıyla onları kandırmıştır. Böylece onlara Resulullah Sallallahu aleyhi ve sellem’in hadîsleriyle amel etmeyi yasaklamıştır. İşte İslâm ümmetinin başına gelen en büyük âfet budur.”

​

“Bu belânın en şaşırtıcı yönü ise mel'ûn şeytânın bu oyuna gelenlere sahabeden sahih hadîse muhâlif bir söz ulaştığı zaman doğrusunu söyleyerek: “Ona Resululah sallallahu aleyhi ve sellem’in hadîsi ulaşmamış olabilir” dedirttiği halde; uydukları müctehidden sahih hadîse muhâlif bir görüş söz konusu olunca var güçleriyle imâmlarının sözlerini geçersiz bir te’vil ile te’vil etmeye sevk etmesidir. Onlara “Uyduğunuz müctehide hadîs ulaşmamış olabilir” denildiği zaman adamın başına kıyâmeti kopartırlar ve tasavvur edilemeyecek bir şekilde ona yüklenirler. Hatta adamı sapık fırkalardan sayarlar. Te’vil etmekten âciz kaldıklarında “İmâmımız hadîsleri bizden daha iyi bilir” derler.

​

“Aklınızla düşünün, aralarındaki farka rağmen Ebû Bekir radıyallahu anh gibi bir sahabeye hadîsin ulaşamadığını kabul ederler de, asırlar sonra dünyaya gelen müctehid imâmlarına hadîsin ulaşmadığını kabul etmezler.”

​

İkâz kitabının sahibi Allâme es-Sindî'nin bu sözlerini naklettikten sonra şöyle demiştir: “Kuşkusuz Şeyh es-Sindî doğruyu söylemiş, nasihat etmiş ve hakkı göstermiştir.”

​

Her Müslümana farz olan, Kur'ân'ı anlamaya çalışıp Resulullah sallallahu aleyhi ve sellem'in hadîslerini araştırarak, hükümleri onlardan öğrenmesidir. Zamanımızda yaygın bir fenomen haline gelen sadece bir mezhebe bağlı kalma ve başka bir mezhebe intikâl etmenin yasak olması görüntüsü bir bid'at ve cehâletten kaynaklanan bir zorlamadır. Allâme Muhammed Sâlih el-Fullânî İkâz kitabında bu ibâreyi naklederken, şöyle demiştir: “Belli bir müctehidin mezhebine bağlı kalma o müctehidi peygamber edinmek de değil, aslında onu rab edinmektir! Nitekim Allah Teâlâ'nın: “Onlar Allah'ı bırakıp hahamlarını, papazlarını ve Meryem oğlu Mesih'i rableri olarak kabul ettiler” (Tevbe 31) ayetini açıklayan hadîsin bu doğrultuda âyeti açıkladığını nakletmiştik.”

​

İkâz kitabının sahibi, Kitab ve sünnetin nasslarıyla amel etmenin gerekliliğini anlattıktan sonra şöyle demiştir: “Kuşkusuz bu herkesçe malumdur ve Resulullah'ın sözleri hiçbir zaman geçersiz olmaz. Her ne kadar söylendiği üzere asırlar geçtiyse de sözleri halen tazeliğini korumuştur. Hiçbir müctehidin sözleri delil olmadığı gibi, hadîslerle amel et- mek için de ölçü olmaz. Çünkü Allah ancak Resulünü insanlara örnek ve hüccet kılmıştır. Başka kimseyi değil. Ayrıca Resulullah, ümmetine hadîslerini insanlara ulaştırmayı emretmiştir. Kendisine Resulullah'ın hadîsi ulaşan Müslümanın uyduğu müctehid imâm o hadîsle amel etmeden kendisi amel etmeyecek olursa, o zaman peygamberin hadîslerini tebliğ etme emrinin faydası olmaz, herkes uyduğu müctehidin sözleri ile yetinirdi!..

​

Ümmetin üzerinde ittifak ettiği mensuh hadîslerin sayısı beş-on hadîsi geçmez ve mensuh bir hadîsle amel etme ihtimali, tasavvur edilemeyecek kadar zayıftır. Oysa bir mesele hakkında bin bir görüş belirten, söylediği bir sözünden hemen vazgeçen, sözleri birbirine uymayan müctehide uymadaki hataya düşme ihtimali oldukça güçlüdür. Hadîsleri yanlış anlama korkusu, neyi doğru neyi yanlış bilinmeyen müctehidlerin sözlerini anlamak için de geçerlidir.

​

Kişinin uyduğu müctehid imâmın yazdığı fetvâlara güvenip ona uyması caiz ise, Resulullah'ın güvenilir hadîs âlimlerinin toplayıp yazdıkları hadîslerine güvenip onlara uymanın caiz olması daha evlâ değil midir? Nasıl ki uyduğu müctehid imâmın bazı sözlerini anlamayınca anlayana soruyorsa, Peygamberin hadîslerini de anlamayınca anlayana sormalıdır.

​

Bazı âlimler mukallidlerin “Hadîse göre değil, fıkha göre amel edilmelidir” sözleri için bunun hadîse hakaret olduğunu ve hakaretinde küfür olduğunu ve re’yin fıkıhla hiçbir alâkasının olmadığını, fıkhın ancak hadîs olduğunu söylemişlerdir.

​

Allâme Molla Aliyyü'l-Karî el-Bahru'r-Raik kitabından naklederek şöyle demiştir: “Çağımızda olduğu gibi mezhepler yazılmış olsa bile kişi, istediği müctehide uyabilir ve istediği zaman başka müctehidin mezhebine geçebilir.”

​

Allâme Sindî, Molla Aliyyü'l-Karî'nin bu sözleri için şöyle demiştir: “Kitab, sünnet ve seçkin âlimlere göre doğru olanı budur. Bunun aksini söyleyenlerin sözlerine asla itibar edilmez. Kitab, sünnet ve selef âlimlerin sözlerine muhalif her görüş reddedilmelidir. Bu vasıftaki görüşleri kabul eden ya cahil veya koyu bir taassub sahibidir. Allah bizi sevdiği ve razı olduğu yolu takip etmeye muvaffak kılsın.”201

​